Trước rằm Vu Lan ở Sài Gòn: Chữ hiếu thời nay!

Phùng Thức/Người Việt Người Sài Gòn từ lâu đời chọn Tháng Bảy Âm lịch để ăn chay và đi chùa. Người ta hiểu tập tục này có xuất phát từ tinh thần văn hóa Phật Giáo. Nhưng ngày nay, cái cớ ăn chay đi chùa còn có nguyên nhân xa lánh thế tục hệ lụy. Cảnh chùa Phật Cô Ðơn ở Sài Gòn trong mùa Vu Lan năm Nhâm Thìn. (Hình: Phùng Thức/Người Việt) Một nữ diễn viên điện ảnh tên A. ngồi trong bàn nhậu, tán chuyện thời sự cùng dân văn nghệ, cô giữ mình không đụng vào bia và mồi. Khi được hỏi là cô ăn chay để giữ dáng hay tu tâm. Cô cho biết cả hai và nói thêm, “ăn chay còn tốt cho chuyện giữ mồm và giữ cái đầu trước vấn nạn thế sự Việt Nam lúc này”. Thời trước, chuyện ăn chay đi chùa trong Tháng Bảy thường có giá trị là báo hiếu trong mùa đại lễ Vu Lan. Vì sao người Sài Gòn lúc này ít ai mở miệng minh định giá trị báo hiếu như người xưa thì chẳng ai biết. Có một anh bạn trẻ làm nghề nhà báo ‘lề phải’ mời chúng tôi ra góc đường uống cà phê để nói chuyện bầu Kiên bị bắt và những ai tiếp theo sẽ bị bắt, rồi anh mời chúng tôi đi ăn trưa ở quán cơm chay cũng chỉ để nói chuyện bầu Kiên sẽ khai gì và lời cung khai sẽ tạo nên biến động gì... Chúng tôi hỏi. “Thế T. ăn chay cả Tháng Bảy để báo hiếu à?” Anh T. nói. “Tháng cô hồn loạn lắm, bố mẹ em bảo chẳng cần em báo hiếu gì, con nên ăn chay mà giữ lấy thân.” Với những người trẻ, có lẽ tinh thần ăn chay thanh tâm báo hiếu trong mùa vu lan đã thay đổi. Không thay đổi sao được khi mà chuyện cắt cổ bà để lấy vài phân vàng, mê trai giết mẹ ruột, chém cha vì phê thuốc... nhan nhản trên các trang báo. Bà Bảy Cỏ Ống ở tuổi 92 vẫn hàng ngày mua bán mưu sinh ở chùa Phật Cô Ðơn. (Hình: Phùng Thức/Người Việt) Hội chứng ‘cướp, giết, hiếp’ từ gia đình đã trở thành phổ biến thì với một số người trẻ mất căn cơ, hẳn nhiên đạo hiếu nghĩa chỉ còn là chuyện tuồng tích cổ lỗ xỉ. Dạo một vòng Sài Gòn trong Tháng Bảy ăn chay và mùa đại lễ Vu Lan, sẽ bắt gặp một sự thật hiển nhiên đến mức có nhắm mắt cũng thấy đó là; chưa có thời đại nào mà người già, người tàn tật bán vé số, bán hàng rong nhiều bằng thời đại cộng sản thị trường. Có cảm giác như tất cả những vùng quê nghèo trên khắp đất nước này đang ném người già vào cuộc mưu sinh ở Sài Gòn. Ở bất cứ quán cà phê, quán ăn, vỉa hè... chỉ cần 5 phút là bạn có thể được ít nhất một người già mời mua vé số hay mời món hàng rong nào đó. Nếu tìm hiểu về số tuổi của các vị cao niên lang thang kiếm sống này, hẳn sẽ được các cụ tăng thêm vài tuổi để động lòng thương cảm, đa số đều ở tuổi ngoài tám mươi. Người không đi được thì ngồi xe lăn, xe tự chế để con cháu kéo đi, có người được cõng, được ẵm. Người chân chất thì mời mua hàng lịch sự, người lanh lợi thì dựng một màn diễn khổ nạn đau lòng để hút khách. Một bà nội trợ cho biết. “Tôi ở quận 10, trước có thấy hai bà già ăn mặc tươm tất ngồi ôm nhau ở góc đường, nhìn hai cụ neo đơn, nghe gia cảnh hai cụ bị con cháu hất hủi, bất nhẫn nên có giúp đỡ vài lần, sau mới biết rằng hai cụ này giả bộ. Thôi cũng chả trách hai cụ, thời buổi khốn khổ quá mà, con cháu ném hai cụ ra đường thế này chắc cũng gặp cảnh khổ lắm.” Nói về chuyện người già nghèo khổ mà không nói chuyện người già giàu mà khổ thì cũng thiếu sót. Người già giàu ở đây vốn là những người nghèo cắm dùi ở các vùng đất ngoại thành Sài Gòn trước 1975. Nay làn sóng đô thị hóa ập tới, những thửa đất phèn chua, nước mặn hoang vu bỗng biến thành vàng, vậy là bi kịch cũng ập tới. Chồng già thì biến thành ‘tay chơi’, bồ nhí, bia ôm, cá độ đá banh. Con cái thì xâu xé đòi chia đất, chia tiền... Có một bà bán rau ở Chợ Lớn, có ba công đất vừa bán vừa bị qui hoạch được ít tiền chia cho con 5 đứa. Hai vợ chồng già còn lại một nền nhà với một ít tiền gởi ngân hàng, vậy mà tới tháng đi lãnh tiền lãi cũng bị con theo dõi phải nói dối là đi đám, đi khám bệnh để con khỏi biết có tiền gởi ngân hàng. Bà kể “Tui nói với ông chồng là mình không biết chữ. Tụi nó mà âm mưu bán căn nhà từ đường này thì mình ra đường bán vé số chớ chống đỡ gì được.” Có một chuyện khác về người già có của còn thê thảm hơn là chuyện một bà mẹ ở quận 6 vì giận con trai lớn tham lam muốn ôm hết của cha để lại nên bà tuyệt thực đến chết. Khi người hàng xóm qua khuyên bà nên ăn, bà mẹ đau khổ này nói. “Ðể tôi chết khuất mắt rồi tụi nó bán nhà, bán xác tôi cho hả dạ tham lam.” Nhân mùa Vu Lan, chúng tôi ghé qua một ngôi chùa nổi tiếng ở khu Lê Minh Xuân, chùa Phật Cô Ðơn. Có một thời, ngôi chùa heo hút này là điểm hành hương nhộn nhịp của giới lao động Sài Gòn. Nhưng giờ đây khu đồng chua nước mặn, vốn là khu kinh tế mới vào những năm sau 1975, đã bắt đầu trở thành thị tứ, ngôi chùa Phật Cô Ðơn cũng khang trang hơn, không còn có cái vẻ là ngôi chùa có “ông Phật nghèo cô đơn”. Hình ảnh quen đầu tiên mà chúng tôi bắt gặp trên con đường đầy hàng quán dẫn vào chùa là những người già, rất nhiều người gia đang mưu sinh. Các cụ bán các thẻ nhang đốt cúng và những món linh tinh khác, trong đó món linh tinh mà không ai nghĩ bán được như rau đọt chạy (một loại cây họ dương sĩ, mọc hoang) rau chùm bao, rễ hà thủ ô... Trò chuyện với bà cụ bán những thứ “đặc sản bưng biền” ấy; bà cho biết, trong mùa đi chùa ăn chay này mỗi ngày bà vừa bán vừa được người động lòng cho tiền cũng được bảy tám mươi ngàn. Mỗi sáng người con rể ẵm bà ra đây, bà đã 92 tuổi chân yếu không đi được, nên người con rể hái những thứ rau này cho bà bán. Bà nói: “Tui đại phước mới có được thằng con rể như nó. Ðau ốm gì cũng một tay nó lo, bệnh hoạn nó ngồi một bên năn nỉ đút má từng muỗng cháo. Nó nghèo nhưng có hiếu lắm. Tui không có con trai, nhưng thời buổi này có nó còn hơn có chục thằng con trai.” Ðược biết quê bà cụ ở Rạch Giá, lên Sài Gòn đã được hơn 11 năm. Khi hỏi tên, bà nói: “Ông nhà tôi chết lâu rồi, người ta kêu theo ổng là bà Bảy Cỏ Ống.” Trong mùa Vu Lan báo hiếu, thật mừng cho trường hợp của bà Bảy Cỏ Ống và những người già còn lang thang kiếm được ít tiền để còn nhận được sự báo hiếu. Nhưng với những người già Việt Nam trong gia cảnh đói khổ khác, liệu giá trị đạo hiếu được vun bồi nghìn đời của người Việt có cứu giúp đỡ đần được gì cho họ trong một thời đại mà thể chế cầm quyền đang mở cửa cho một thứ chủ nghĩa tư bản hoang dã, cắn xé không thương tiếc mọi giá trị truyền đời của dân tộc.